رفع القلم به چه معنی. به چه منظور. به چه مصداق. در وصف کیست. در وصف چه آیاتی است. آیا اصلا چنین توصیفی وجود دارد آیا قلم هایی که دردنیا اعمال نیک و بد را ثبت می کنند در زمان خاصی از کار می ایستند؟
پاسخ:
متن حدیث «رفع القلم» که فقها به آن اشاره کرده اند به این شکل است:
«القلم رفع عن ثلاث عن الصّبی حتی یحتلم و عن المجنون حتی یفیق و عن النائم
حتی یستیقظ».(۱) و در بعضی از منابع نیز متن آن به این شکل نقل شده است:
«... رفع القلم عن ثلاثه عن النائم حتی یستیقظ و عن المجنون حتی یفیق و عن
الصّغیر حتی یکبر....».(۲)
مضمون نقل شده در منابع به همین شکل و در برخی منابع با لفظ های متفاوت
آمده است مانند... و عن الصّبی حتی یدرک(۳) و یا... عن المجنون حتی
یعقل....(۴)
ترجمه این احادیث این است که برای سه شخص مسئولیت و گناهی نوشته نخواهد شد.
شخص خوابیده تا وقتی که بیدار نشده است و شخص دیوانه تا زمانی که عاقل
نشده باشد و شخص کودک تا وقتی که به سن بلوغ نرسیده است.
همان گونه که در این احادیث می بینیم این دسته مسئولیتی ندارند و گناهی
برای آنان به حساب نمی آید زیرا تکلیفی ندارند و مؤاخذه کسی که تکلیف ندارد
غلط و باطل است. بنابراین در این روایات کسانی که قابلیت پذیرش مسئولیت و
تکلیف را ندارند استثنا شده اند بنابراین استثناء احادیث، استثناء وصفی است
نه استثناء زمانی که در زمان مشخصی گناهی برای کسی نوشته شود.
در برخی از احادیث آمده است که به جهت عظمت روز نهم ربیع، از گناهان شیعیان
رفع قلم می شود. (۵) پیش از بررسی این روایات ابتدا باید توجه کرد که طبق
روایات، اگر هر بنده ای گناهی انجام دهد خداوند تا شب آن روز به او مهلت می
دهد که اگر توبه کرد، گناهی برای او نوشته نشود. (۶) و طبق برخی از
روایات، خداوند دستور می دهد تا هفت ساعت به او مهلت دهند که اگر پشیمان شد
و توبه کرد، گناهی برای او ننویسند. (۷) و این برای همه ی روزهاست و
اختصاص به روز خاصی ندارد. این مهلت دادن لطف خداوند است به بندگان تا
اشتباهات خود را تدارک و جبران نمایند و همین قانون برای روز نهم ربیع نیز
وجود دارد.
بنابراین ممکن است رفع قلم در روز نهم ربیع بدین معنا باشد که خداوند به
واسطه عظمت این روز، مهلت بیشتری می دهد تا اگر بنده ای دچار اشتباه و
لغزشی شد و احیانا به واسطه ی مشغولیت توبه نکرد، فرصت توبه داشته باشد و
اگر توبه کرد گناهی بر او نوشته نشود. امّا این مهلت دادن خداوند بدین معنا
نیست که چنان چه بنده ای بر گناه خود اصرار داشته و توبه نکند برای او
گناهی نوشته نخواهد شد و این بهانه ای باشد برای آن که کسی سوء استفاده
کرده عمدا در این ایام گناه انجام دهند.
پاورقی:
۱. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، چاپ دوم، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۹۸۳م، ج۵، ص۳۰۳.
۲. النوری، مستدرک الوسائل، چاپ اول، بیروت، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۹۸۷م، ج۱، ص۸۴.
۳. بخاری، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۱م، ج۶،ص ۱۶۹.
۴. الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفه،ج۴، ص۳۸۹.
۵. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، دارالرضا، ۱۹۸۳م ج۳۱، ص۱۲۵
۶. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش، ج۲، ص۴۳۷.
۷. همان.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
پاسخ عالی... کسانی که نقد حدیث رفع قلم میکنند ،مشخصه که به مقوله ای که از فهم ان عاجزند ورود کرده اند.